Lịch sử Mộc kiếm (Bokken) – biểu tượng chiến đấu của môn võ hòa bình Aikido

1. Lịch sử và tính biểu tượng của thanh Bokken

Bokken (mộc kiếm) hay Bokuto là một cây kiếm Nhật bằng gỗ có hình dáng và các đặc thù của một Katana. Tuy thường dùng để luyện tập, nhưng tính hữu dụng của nó trong chiến đấu không thể xem nhẹ được. Thời xưa, nhiều Samourai chọn Bokken thay vì Katana vì khả năng chịu đựng của nó: thường thì một Bokken khác hắn chắc và khó bị gãy hơn trong khi katana tương đối mảnh mai hơn. Bokken cũng được xem như một biểu tượng chiến đấu vì những thương tích nó gây ra khó cứu chữa hơn.

Các cuộc so tài giữa hai kiếm sĩ thường chỉ được thực hiện bằng Bokken chứ không bằng Shinken (chân kiếm), thế nhưng chuyện sinh tử là điều hiển nhiên, chẳng hạn cuộc tỉ thí cuối cùng của Myamoto Musashi với Sasaki là một trường hợp nổi tiếng.

2. Vật liệu tạo nên Bokken

Loại gỗ lý tưởng nhất để tạo nên một thanh Bokken là loại có niên đại khoảng 45 năm và đã được phơi khô trong 5 năm. Ngày xưa, các loại Bokken thượng đẳng của các đại kiếm khách thường được làm từ các thanh gỗ sên (loại thường để dùng làm mái chèo). Và do đó chúng hơi bị oằn cong dưới động tác Funne kogi undo (động tác chèo đò).

Thông thường Bokken được làm bằng “Biwa” hoặc “Sunuke”. Nó cũng có thể làm bằng gỗ Sồi (đỏ hoặc trắng). Và hiện nay người ta còn dùng các loại gỗ nhập như Mun, Trắc… để làm Bokken. Hình dạng của Bokken không thay đổi và tùy thuộc vào các trường phái khác nhau như Yagyu, Katori Shinto…

Chủ yếu các Bokken cần có sức bền cao, đồng bộ toàn thể các sớ đi cùng hướng từ đầu tới đuôi để khi bị mẻ cũng không tạo ra các miểng gây nguy hiểm cho người tập và đồng luyện. Chính vì vậy mà sớ gỗ mun hay trắc không hề được dùng trong các trường phái truyền thống. 

Riêng tại Việt Nam, các võ sư Aikido thường sử dụng Bokken bằng gỗ cẩm lai. Do việc sử dụng Bokken trong luyện tập quá nguy hiểm giới võ lâm đã tạo ra những thanh kiếm bằng tre, thủy tổ của cây Shinai hiện nay. Trường phái Itto Ryu đã có một giải pháp khác: họ dùng những thanh Bokken to hơn với một cái Tsuba (hộ thủ) thật lớn kèm theo bao tay dài lên tận khuỷu tay. Loại Bokken này hiện vẫn còn được dùng.

3. Kích thước và cách bảo quản Bokken

Theo võ sư Malcolm Tiki Shewa thì “chiều dài trung bình của một thanh Bokken là 105 cm tùy thuộc vào trường phái và người sử dụng. Nó phải được làm bằng loại gỗ cứng không có nhựa như cây sồi đỏ hoặc trắng, sồi xanh bốn mùa, cây Biwa, Sunuke, mun đen… sớ nhỏ, láng, chặt, các đường vân dài không bị đứt quãng, không có mắt, có trọng lượng tương đương với một cây Katana. Nói chung, tâm điểm của một thanh Bokken thường rơi vào khoảng 1/3 kể từ đốc kiếm”.

Cũng như các Katana, các Bokken biến hóa tùy theo thời đại của chúng và mỗi trường phái truyền thống như: Katoryu Shintoryu, Kashima Shintoryu, Yagyu ryu, Yagyu Shinkage ryu, Itto ryu, Nitten ryu, Nitten Ichiryu, … đều điều chỉnh hình dáng Bokken cho phù hợp với kỹ thuật của trường phái mình (về trọng lượng, độ cong, chiều dài, mũi nhọn, bề dày kiếm).

Để bảo trì mộc kiếm người ta thường dùng dầu “lanh” lau trên bề mặt kiếm để giữ các sớ gỗ khỏi bị khô và tăng sức chịu đựng cho phần lưỡi. Tuy nhiên qua những năm tháng luyện tập, những loại gỗ bền bỉ chịu lực nhất cũng có thể bị tổn thương xây sướt. Trong những trường hợp tương tự, mộc kiếm được chuốt lại để khỏi gây nguy hiểm nhất là khi vô kiếm và rút kiếm (rách tay, rách đai và hông áo).

4. Booken trong nghệ thuật võ đạo Aikido

Hiện nay Bokken thông dụng trong các đạo đường Aikido Kenjutsu và Iaido. Nó có thể được dùng với Tsuba hoặc không có Tsuba. Môn phái Kendo sử dụng Bokken để luyện các bài kiếm (kata).

Việc luyện tập vũ khí cho phép làm quen với việc đánh giá khoảng cách giữa hai đối thủ, việc tinh luyện các tư thế (shizei) là việc đối đầu với các vũ khí (luyện bản lĩnh). Mặt khác việc luyện kiếm là cần thiết để hiểu rõ hơn một số lớn các chiêu thức. Quả vậy, một số lớn các đòn thế phát xuất từ những kỹ thuật dùng vũ khí hoặc nhằm chống lại một đối thủ có vũ khí. Trong việc xây dựng chương trình huấn luyện của các trường phái kiếm nổi tiếng như Katori Shitoryu, Yagyu Shinganryu, Kashima Shintoryu…, các kỹ thuật kiếm có một tầm quan trọng đặt biệt, nhất là các kỹ thuật Kachitori: khi một Samourai bị mất vũ khí trên trận địa, anh ta không thể không biết cách tự vệ chống lại các chiến binh có vũ khí. Và bất kỳ võ sư Aikido dù ở trình độ nào thì nhất thiết đều phải là một kiếm sĩ.

Quả vậy, việc luyện kiếm có ảnh hưởng trực tiếp và đáng kể đến việc thi triển võ công trong môn phái Aikido cũng như trong các võ phái khác, vì vũ khí chính là sự nối dài của cánh tay. Còn hơn thế nữa nó còn mang một ý nghĩa tinh thần quan trọng như lời tổ sư Morihei Ueshiba từng nói: “Kiếm chính là linh hồn của người chiến binh là việc thể hiện bản chất thực sự của vũ trụ. Vì khi bạn rút kiếm, nghĩa là bạn đang siết trong tay chính linh hồn của mình. Chúng ta nên biết rằng khi hai chiến binh mặt đối mặt với kiếm tuốt trần là lúc họ cùng nhau, hòa nhập cả tinh thần lẫn thể xác vào trong một thế giới ở đó không còn dối trá và xấu xa”.

Hoàng Vi

(Sưu tầm và Tổng hợp)