Phương thuốc nào hóa giải tính đố kỵ?

Trong 7 tội lỗi kinh điển, nếu được chọn tôi sẽ chọn bất kì tội lỗi nào ngoại trừ tính đố kị. Ít ra đôi khi 6 thói xấu kia đôi khi cũng có liên hệ với cái tốt đẹp. Hãy nghĩ đến sức hấp dẫn của một ngày cuối tuần lười biếng, việc không cưỡng nổi món bánh tráng miệng, hay cảm giác sung sướng vì kiêu hãnh. Nhưng với tôi, đố kị là thói xấu tiêu cực nhất trong 7 tội lỗi độc hại. Tính đố kị khiến ta đối đầu với bản thân và người khác. Nó quấy rầy sự bình yên trong tâm hồn, kích động cảm giác xấu hổ và tội lỗi. Trong tận gốc rễ của nó, ta cảm thấy đố kị về cơ bản là xấu xa vì nó làm nổi bật những gì ta còn thiếu sót và bản thân nó căm ghét cái tốt.

Về mặt ý thức, đố kị gây đau khổ vì nó dựa trên cảm giác thiếu thốn. Ta nhìn sang hàng xóm và ao ước những gì họ có, tưởng tượng cuộc sống của họ sao mà đẹp đẽ, hạnh phúc, và thỏa mãn hơn cuộc sống của ta gấp nhiều lần. Theo nhà soạn kịch Eve Ensler, tác giả vở The Vagina Monologues, chủ nghĩa vật chất đã khéo léo gieo vào ta khao khát và ham muốn về những gì ta có thể có hoặc những người ta có thể trở thành trong tương lai, thay vì chấp nhận những gì ta vốn có và đang là. Khi ấy, chẳng có gì ngạc nhiên khi tính đố kị dẫn đến trầm cảm, lo âu, ít trân trọng và nhìn nhận tồi tệ về bản thân, tâm lý cầu toàn. Đây chỉ là một vài ảnh hưởng xấu của nó mà thôi.

Ở tận gốc rễ, tính đố kị phá hỏng ý thức tốt đẹp của ta về bản thân. Ta cảm thấy thiếu thốn, nhỏ nhoi và không xứng đáng. Với những người phụ nữ tự phán xét bản thân vì những lý tưởng của xã hội hiện đại, họ khao khát có vóc dáng xinh đẹp hơn, nhà cửa khang trang hơn, người bạn đời quyến rũ hơn, tiền bạc dồi dào hơn, sự nghiệp thành công hơn, con cái tài giỏi hơn, v.v… Vấn đề càng trầm trọng hơn khi dưới tác động của tính đố kị, ta cảm thấy mọi người xung quanh dường như có tất cả những điều đó, cũng như hạnh phúc mà ta vốn tưởng rằng sẽ đi cùng với nó. Ta phải làm gì khi đối diện với áp lực từ những so sánh như vậy?

Thành thật mà nói, hầu hết chúng ta đều chọn lối thoát đơn giản nhất: ta cố gắng cảm thấy bản thân tốt đẹp hơn bằng cách phá hỏng những gì tốt đẹp nơi người khác. Tôi nghĩ đây là lý do thật sự cho việc tại sao tính đố kị lại độc hại đến vậy. Khao khát những gì mình không có là một chuyện, nhưng tấn công những điều tốt đẹp ở người khác thì tồi tệ hơn rất nhiều. Ở quy mô nhỏ, mặt đen tối này của tính đố kị là nguồn gốc của những lời bàn tán, tính nhỏ nhen, những lời kêu ca phàn nàn, và tất cả cách hành xử của những cô nàng xấu tính. Ở quy mô lớn hơn, đó là nguồn gốc của sự bế tắc chính trị, khủng bố,v.v... Đây chỉ là một vài ví dụ. Lối thoát nhanh chóng và dễ dàng khỏi nỗi đau gây ra bởi tính đố kị là tấn công những cái tốt, dù cho điều đó nghĩa là hủy hoại tất cả mọi người.

Phá hủy thì dễ hơn nhiều so với xây dựng. Một doanh nghiệp mất nhiều năm trời để gầy dựng danh tiếng tốt, và chỉ cần một đánh giá không tốt trên Yelp cũng đủ làm xấu hình ảnh đó. Xây một ngôi nhà cần sự bền bỉ, kiên nhẫn, những nguồn nguyên liệu và thời gian. Một phép toán đơn giản có thể pháhủy nó trong vòng vài phút. Con người cũng tương tự như thế. Một tin đồn có thể phá hủy cả sự nghiệp hoặc cuộc hôn nhân; một bức ảnh không đẹp trên Facebook làm hỏng tiếng tốt của ai đó. Làn sóng tiêu cực rất đáng gờm, và những cuộc tấn công xuất phát từ tính đố kị có tác động rất nhanh chóng.

Tuy nhiên, không ai chiến thắng nhờ kiểm soát tính đố kị bằng cách đó. Chẳng ai cảm thấy dễ chịu, chẳng có điều gì tích cực được hoàn thành, và cái vòng luẩn quẩn tiêu cực “thiếu thốn trở thành oán giận” cứ lặp đi lặp lại không hồi kết. Bạn chỉ có thể tìm thấy liều thuốc giải cho tính đố kị bằng cách tham gia vào cuộc chơi lâu dài: phát triển bản thân từ những điều tốt đẹp mà bạn vốn có.

Trong cuốn sách Wisdom from the Couch của mình, tôi kể câu chuyện về một buổi hòa nhạc có sự góp mặt của nghệ sĩ violin nổi tiếng thế giới, Itzhak Perlman. Mắc bệnh bại liệt ngay từ khi còn nhỏ,Perlman phải mang nẹp cố định hai chân và di chuyển bằng nạng. Trong buổi hòa nhạc này, ông quyết tâm bước ra sân khấu mà không cần hỗ trợ. Khán giả ngồi xem trong sự kinh ngạc và thương cảm, nhìn ông đau đớn tiến vào khán phòng, băng qua sân khấu đến ghế của mình. Họ có cảm giác rằng ông ấy đã vượt qua những thử thách vô cùng to lớn.

Đêm hôm đó cũng như những buổi hòa nhạc khác, Perlman kẹp cây đàn violin dưới cằm và gật đầu ra hiệu cho người chỉ huy dàn nhạc bắt đầu. Khi ông bắt đầu hòa vào bản nhạc – một số phiên bản kể rằng ông chỉ mới chơi được vài đoạn, một số khác thì nói rằng ông đã chơi được khá lâu – thì một sợi dây đàn bị đứt. Tiếng dây đàn đứt rất rõ ràng nên ai cũng nhận ra. Mọi người nghĩ chắc chắn bản nhạc thế là hỏng, vì ông phải dừng lại để thay dây đàn hoặc mượn một cây violin khác, đây chẳng phải việc dễ dàng gì ngay cả với một người lành lặn.

Sau khi ra hiệu cho ban nhạc dừng lại, người chỉ huy nhìn sang Perlman để xem ông muốn làm gì. Trước sự ngỡ ngàng của mọi người, Perlman đưa một ngón tay về phía người chỉ huy, ra dấu chờ một chút. Rồi ông nhắm mắt lại, rõ ràng là để tập trung tinh thần để lấy lại bình tĩnh. Rồi ông mở mắt ra, nhìn sang người chỉ huy dàn nhạc và ra hiệu tiếp tục. Dàn nhạc làm theo dấu hiệu của người chỉ huy và tiếp tục chơi nhạc như chưa có chuyện gì xảy ra. Đơn giản là bây giờ, Perlman chỉ chơi đàn bằng 3 dây.

Nhiều người cho rằng câu chuyện này chắc hẳn phải là truyện cổ tích vì bạn không thể chơi một bản giao hưởng bằng đàn violin chỉ có 3 dây. Nhưng nếu có ai làm được việc này thì đó hẳn là Itzhak Perlman. Bạn có thể tưởng tượng ông ấy nỗ lực xử lý những nốt nhạc quanh sợi dây đàn bị đứt, cân bằng, điều chỉnh và ứng biến. Lẽ dĩ nhiên, bản nhạc không còn giống với ban đầu nữa. Nhưng đó là một bản nhạc xuất sắc, đầy đam mê và rất hay. Với những khán giả chứng kiến điều phi thường này, nó còn hơn cả bản nhạc họ đến nghe ban đầu.

Một tờ báo địa phương đăng tin rằng khi Perlman kết thúc buổi diễn, khán giả ngồi im sững người trước khi đứng bật dậy và vỗ tay nhiệt liệt. Người ta cũng đưa tin rằng sau khi tiếng vỗ tay lắng xuống, Perlman lau mồ hôi trên trán và nói, “Các bạn biết đấy, đôi khi nhiệm vụ của người nghệ sĩ là tìm cách tạo ra âm nhạc với những gì còn lại.”

Tôi không rõ liệu câu chuyện này có thật sự xảy ra hay không, nhưng tôi biết rằng, xét về nghĩa tâm lý học thì điều này là đúng. Chân lý trong câu chuyện đó là Itzhak Perlman không chỉ cho ta thấy thái độ của ông đối với âm nhạc, mà còn cả thái độ sống. Ông biết một sự thật không thể phủ nhận là dù có nỗ lực đến mức nào, ông sẽ không bao bao giờ có được tất cả. Sẽ luôn có cái gì đó thiếu sót – dù cho đó là một sợi dây đàn hay là khả năng bước đi dễ dàng. Nhưng nếu luôn có cái thiếu sót thì sẽ luôn có cái còn lại. Perlman quyết định lựa chọn thái độ cho rằng những gì còn lại là tốt đẹp và như vậy là đủ.

Cũng như truyện ngụ ngôn, câu chuyện này có thể tác động lớn nếu ta là một người biết nghe và hiểu. Tất cả chúng ta đều gặp chuyện không may trong cuộc sống, bằng cách này hay cách khác, không chuyện lớn thì cũng chuyện nhỏ. Và chúng ta đều biết mỗi sự thiếu thốn có ý nghĩa ra sao, bởi vì con người thì không hoàn hảo. Tính đố kị nói với ta rằng ở đâu đó đang có người sở hữu tất cả mọi thứ – nhưng điều đó hoàn toàn không đúng. Thử thách của mọi người trong cuộc sống là làm một điều gì đó với tất cả những gì họ có, và cách tốt nhất để thực hiện việc này là nhận ra, biết ơn và sử dụng những điều tốt đẹp theo cách có ích.

Tác giả: Jennifer Kunst