[Tản mạn] Trinh thám suy luận – Một sản phẩm của tư duy logic

Có lẽ để mở đầu cho quan điểm trên, mình xin phép đưa ra một tình huống như thế này:

Cảnh sát tìm thấy thi thể một người đàn ông nằm trên sàn nhà, trong tay cầm một khẩu súng và một chiếc máy casette. Khi họ nhấn nút "Play", họ nghe thấy một giọng nói cất lên: "Tôi không còn lý do gì để sống nữa" kèm theo sau đó là tiếng súng nổ. Sau khi nghe đoạn ghi âm này, cảnh sát nhận ra rằng người đàn ông đã bị sát hại.

Vì sao cảnh sát lại biết?

Có lẽ, các bạn đã khá quen thuộc với câu đố trên. Nhưng vấn đề mình muốn đề cập tới ở đây không phải là đáp án, mà là cách suy luận để tìm ra đáp án.

Có người nói, văn học là một môn học đòi hỏi sự cảm nhận (về mặt cảm xúc), tư duy vượt ra khỏi những logic thông thường. Tuy nhiên, đó là đối với văn học nói chung. Còn đối với trinh thám thì sao?

Ngày nay, hầu hết các tác giả đều né tránh trinh thám suy luận và lấp đầy nó bằng những yếu tố khác như hành động, kinh dị, tâm linh, tâm lý… Một sự bổ khuyết khéo léo để che lấp những mặt còn yếu điểm về tư duy logic. Nhờ đó trinh thám giờ đa dạng hơn rất nhiều, phong phú về nội dung cũng như giao thoa nhiều thể loại. Thế nhưng, nếu là một độc giả yêu thích trinh thám đơn thuần, dường như những yếu tố đó chưa hẳn đã làm cho chúng ta cảm thấy thuyết phục và thỏa mãn.

Trinh thám đã có từ rất lâu đời, không phải chỉ mới xuất hiện. Nếu như để lý giải rằng những tác phẩm trinh thám ra đời sau thiếu thốn tư liệu hay yếu về mặt chuyên môn nên không dám dấn thân vào suy luận, nhận định này hơi ngược đời. Bởi lẽ, suy luận vốn không hoàn toàn nằm ở kinh nghiệm hay nặng nề ở vùng kiến thức chuyên môn đồ sộ mà là ở tư duy logic. A suy ra B. B suy ra C. Hay loại trừ khả năng A, B, C không thể xảy ra thì chúng ta còn duy nhất phương án D. Đó là những thao tác lập luận vô cùng cơ bản mà không nhất thiết chúng ta phải dựa vào sự phân hóa về chuyên môn đặc thù hay kinh nghiệm lâu năm để xây dựng. Thế nhưng dường như, càng ngày, trinh thám suy luận càng vắng bóng dần, thay vào đó, những tác phẩm thiên về hành động, pháp y, tâm lý, kinh dị, kì bí… vươn lên mạnh mẽ. Chúng ta chỉ còn thấy thao tác suy luận lấp ló một cách khiên cưỡng đằng sau mớ kiến thức về pháp y, pháp chứng, tâm lý tội phạm – hay những màn hành động, rượt đuổi kịch tính mà quên mất chất logic từng xuất hiện ở trong những áng văn trinh thám kinh điển.

Có lẽ mỗi người sẽ có một sự lựa chọn về thẩm mỹ đọc sách riêng biệt. Không ai giống ai. Và có lẽ, chính sự đa dạng này đang từng ngày, từng giờ tác động lên thị hiếu, tạo ra một thị trường sách sôi động. Chúng ta được tiếp cận hơn với nhiều rẽ nhánh của trinh thám. Cũng có thể, trong tương lai, trinh thám sẽ còn chuyển mình nhiều hơn, nó không còn đơn thuần chỉ là sản phẩm của suy luận như nó đã từng. Thế nhưng, tư duy logic vẫn nên đóng một vai trò nhất định trong những tác phẩm tiểu thuyết trinh thám. Bởi lẽ, sự mơ hồ, phiên diện, chủ quan không bao giờ có thể tạo nên hình hài của một thể loại thiên về lý tính như tiểu thuyết trinh thám.