Tháp Chuông - Chứng tích biến đổi khí hậu độc nhất ở Việt Nam

Gần đây đã có nhiều bài viết trên những trang mạng xã hội, trang báo điện tử nói về điểm du lịch mới dành cho những bạn trẻ có đam mê khám phá những vùng đất hoang sơ nhưng đầy thơ mộng đó là Nhà thờ đổ có tên "Trái tim" (Người dân nơi đây thường gọi là "Lái tim") tại bãi biển Xương Điền-Văn Lý, xã Hải Lý, Huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định, nhưng ít biết rõ tới sự hình thành và ý nghĩa và lý do để công trình này có thể tồn tại đến tận ngày nay.

Là người con của xứ biển mặn mòi sóng gió này, thiết nghĩ để mọi người có thêm thông tin và hiểu biết để những chuyến đi thêm ý nghĩa, tôi xin chia sẻ một số hiểu biết về lịch sử hình thành Tháp chuông nhà thờ đổ qua các ghi chép của lịch sử địa phương, các văn bản lưu trữ của giáo họ Trái Tim và lời kể các cao niên trong làng.

Làng chài Xương Điền thuộc xã Hải Lý, huyện Hải Hậu ngày nay là vùng đất nằm ở giữa 2 làng Doanh Châu và Văn Lý, là kết quả của công cuộc quai đê lấn biển của nhân dân từ những năm đầu thế kỷ 18, ban đầu được nhân dân gọi là "Cồn Cát Bể", sau hình thành làng chài Xương Điền. Đến năm 1920, xã Xương Điền được thành lập thuộc tổng Tân Khai. Năm 1948, xã Xương Điền hợp với lý Hòa Định và lý Văn Lý thành xã Tân Hưng thuộc khu III, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. Năm 1952 xã Tân Hưng đổi tên là xã Hải Lý cho đến ngày nay.

Cùng với công cuộc khai hoang mở đất, lấn biển, đời sống tôn giáo, tín ngưỡng của nhân dân cũng được phát triển, đến năm 1797 giáo xứ Xương Điền được thành lập gồm các giáo họ: Đức bà, Madalena, Kính Danh, Phêrô. Đến năm 1877 xứ Xương Điền lập thêm và xây dựng nhà thờ họ Trái Tim Chúa lần thứ nhất, khi đó nhà thờ còn đơn sơ, được xây dựng trên diện tích 14m x 7m và được lợp bằng cỏ bổi, có 61 hộ với 244 khẩu, nhân dân sống chủ yếu bằng nghề đánh cá.

Từ thập kỷ thứ 2 của thế kỷ XX, khu "Cồn Cát Bể" đã rơi vào tình trạng bị biển lấn, bãi thoái nhanh, do đê biển được đào đắp bằng đất nên không chịu được với sóng lấn và sự xâm thực của biển. Vì thế, sau 40 năm xây dựng nhân dân nơi đây đã phải di chuyển nhà thờ giáo họ Trái Tim Chúa lùi sâu vào phía trong khoảng 3.000m so với vị trí cũ. Năm 1917, nhân dân đã bắt tay vào xây dựng tái thiết nhà thờ giáo họ Trái Tim Chúa lần thứ 2 với bản thiết kế của một kiến trúc sư người Pháp, nhà thờ được hoàn thành vào năm 1927 với khuôn viên rộng 9.330m², nhà thờ dài 47m, rộng 15m, tháp chuông cao 27m, vòm thánh giá cao 15m với kiến trúc cửa vòm, nhiều hoa văn trang trí tỉ mỉ mang phong cách Châu Âu, công phu, đẹp mắt. Ngoài ra nhà thờ còn có Nhà quán dài 29m, rộng 6,4m, cao 4,5m. Trong quá trình sử dụng, với sự xâm lấn không ngừng của biển, sự khắc nghiệt của thời tiết, giáo dân đã phải trùng tu nhiều lần, nhưng sau 78 năm (1927-2005) cùng với một số nhà thờ khác trong khu vực, giáo họ Trái Tim Chúa đã phải di chuyển vào trong nội địa xây dựng lần thứ 3.

Từ ngày 13/02/1998, giáo dân tiến hành khởi công tái thiết xây dựng nhà thờ giáo họ Trái Tim Chúa lần thứ 3, nhà thờ đã được hoàn thành vào ngày 30/12/2003 với khuôn viên rộng 3.700m², nhà thờ dài 47m, rộng 15m, tháp chuông cao 37m, thiết kế kiểu 4 mái, bằng bê tông kiên cố.

Năm 2005, cơn bão số 7 với sức tàn phá lớn, đã phá hủy toàn tuyến đê bao phía ngoài, "xóa sổ" ngôi làng chài dọc bãi biển Xương Điền-Văn Lý, nền móng, tháp chuông còn để lại của một số nhà thờ cũ sau khi đã được di chuyển cũng bị đánh đổ hoàn toàn như: Nhà thờ giáo họ thánh Phê-rô, giáo họ thánh Madalena... nhưng nhà thờ giáo họ Trái Tim Chúa (Được xây dựng lần thứ 2) vẫn còn lại tháp chuông và nền nhà thờ, tuy không còn nguyên vẹn.

Hiện tại, nhà thờ Trái Tim Chúa (Dấu tích còn lại của nhà thờ được tái thiết, xây dựng lần thứ 2) đã bị sóng đánh sập chỉ còn lại tháp chuông, khi thủy triều lên, tháp chuông bị sóng biển bao quanh, phần móng bị ngập nước khoảng 0,5m, nếu không có kế hoạch bảo tồn tốt sẽ bị đổ sập và chìm dưới nước biển trong thời gian không xa và có nguy cơ bị đổ sập bất cứ lúc nào do gió biển thổi mạnh và biển xâm thực.

Trong thời gian gần đây, đã có nhiều cá nhân, tổ chức về tham quan, khảo sát, nghiên cứu, quay phim, vd: Phim tài liệu "Kè chắn sóng" được phát trên VTV4; một số cảnh quay trong phim truyền hình "Hôn nhân trong ngõ hẹp"...; nơi đây đã trở thành điểm thu hút du khách tới bãi biển Hải Lý, nhất là giới trẻ đam mê chụp ảnh bị thu hút bởi kiến trúc đẹp, lạ mắt, sự tĩnh mịch, hoang sơ, cổ kính của tháp chuông.

Tháng 6 năm 2015, Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam đã tổ chức khảo sát và có công văn đề nghị các cấp chính quyền tỉnh Nam Định có biện pháp giữ gìn bảo tồn khu vực tháp chuông nhà thờ đổ trên bãi biển Xương Điền-Văn Lý vì chứng tích rõ ràng nhất và rất hiếm gặp cần được giữ gìn, bảo vệ nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, có tác dụng giáo dục cho nhân dân thấy rõ hơn tầm quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, phòng chống biến đổi khí hậu trong tương lai và là nơi du khách về thăm quan, du lịch, nghiên cứu khoa học.

Việc bảo tồn tháp chuông nhà thờ Trái Tim Chúa là rất cần thiết nhằm ghi nhận những công lao to lớn của nhân dân trong công cuộc quai đê lấn biển, chống biển xâm bảo vệ sản xuất trong hàng trăm năm qua.

Còn đối với ngư dân nơi đây Tháp chuông chỉ đơn giản là một điểm cao để định hướng cho thuyền về đúng bến sau mỗi chuyến ra khơi.

Trong thời gian qua các cấp chính quyền địa phương đã tổ chức tuyên truyền, vận động nhân dân có ý thức bảo vệ di tích, không hút cát, lấy cát ngoài đê biển, nhất là khu vực gần chân móng tháp chuông, tổ chức xếp gọn đá và những mảng vỡ lớn quanh chân móng tháp chuông để giữ nguyên hiện trạng, hạn chế tác động sói mòn của sóng biển.Để bảo vệ di tích, các cấp chính quyền đã chỉ đạo thi công với biện pháp dùng rọ thép bên trong bỏ đá học chôn sâu ngăn chặn sự sói mòn của sóng gió Biển Đông.