Vì sao con người thích khoan hộp sọ?

Một liệu pháp y tế rùng mình ?

Trong truyện Tam Quốc Diễn Nghĩa, thần y Hoa Đà đã từng kiến nghị với Tào Tháo là chữa bệnh cho đau đầu cho ông bằng phương pháp bổ đầu ra, kết quả là Hoa Đà phải nhận cái chết vì chẳng ai tin đó là một cách chữa bệnh.

Nhiều nghiên cứu về nhân chủng học trong thế kỷ 20 cho rằng người châu Phi và người Polynesia (người bản địa châu Đại Dương) thực hiện nghi thức này để điều trị cơn đau do chấn thương não hay bệnh thần kinh. Và trong thời tiền sử, các hộp sọ được khai quật đều có dấu hiệu của chấn thương não hay bệnh thần kinh ở cùng vị trí trên hộp sọ được tạo lỗ thủng.

Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học hoài nghi rằng ngoài việc để điều trị bệnh thì Trepanation còn được thực hiện như một nghi lễ. Nhiều bằng chứng cho thấy Trepanation có thể từ 7000 năm trước. Và lạ kì thay! Chúng được thực hiện độc lập ở nhiều khu vực địa lý khác nhau, tách biêt hoàn toàn như Hy Lạp cổ đại, Bắc và Nam Mỹ, Châu Phi, Polynesia và vùng Viễn Đông.

Trepanation hầu như đã bị bãi bỏ trong cuối thời kỳ Trung Cổ. Tuy nhiên, đầu những năm 1900 tập tục này vẫn được thực hiện ở những khu vực biệt lập ở châu Phi và Polynesia.Năm 1962, một người Hà Lan tên Bart Hughes đã công bố cuốn sách “Cơ chế thể tích máu não (The Mechanism of Brainblood volume)”, trong đó ông giả định rằng việc khoan một lỗ trên sọ não người sẽ giúp thể tích máu não sẽ tăng lên. 

Hughes tin rằng những cá nhân được tiến hành khoan sọ có thể gia tăng sự tỉnh thức, kèm theo một khả năng nhận thức cao hơn, gần giống với một đứa trẻ sơ sinh vẫn còn ‘chỗ thóp’ trên đầu. Bằng cách ‘trồng cây chuối’ hoặc ăn những thực phẩm và thảo mộc giúp gia tăng lưu lượng máu lên não, cũng có thể tạm thời đạt được một trạng thái tương tự .

Hippocrates, ông tổ ngành y học Tây phương, đã đề xuất biện pháp khoan sọ để chữa trị những vết thương ở khu vực đầu, và những người Hy Lạp cổ đại đã có một vài dụng cụ để tiến hành loại hình phẫu thuật trên. Những thầy thuốc Hy Lạp hay Ai Cập cổ đại cũng từng áp dụng phương pháp này như một cách để ngăn chặn tình trạng xuất huyết não. 

Và nhiều công trình khảo cổ cũng phát hiện những bằng chứng về việc khoan sọ của người Inca cổ đại tại Peru.Hộp sọ lâu đời nhất bị khoan xương từng được phát hiện cho đến nay đã được khai quật ở Ukraine vào năm 1966, với niên đại trong khoảng từ 8.020 đến 7.620 năm—thời đại mà hầu hết các nhà khảo cổ học tin rằng con người mới chỉ bước ra khỏi giai đoạn cư trú trong các hang động.

Một nghi lễ tâm linh ?

Kể từ khi các nghiên cứu khoa học đầu tiên về Trepanation được công bố vào thế kỷ 19, các học giả tiếp tục lập luận rằng đôi khi người cổ đại thực hiện nghi thức này để cho phép linh hồn đi ra hoặc đi vào cơ thể , như là một phần của nghi thức Bắt Đầu. Giả thiết này vẫn chưa có bằng chứng thuyết phục.

Các vị vua Pha-ra-ông của Ai Cập cổ đại sẽ được khoan sọ vào một thời điểm nhất định trong cuộc đời, vì có tuyên bố cho rằng điều này sẽ giúp linh hồn của họ dễ dàng “thoát xác” hơn sau khi mất. Một số nhà nghiên cứu cho rằng việc khoan hộp sọ nhằm mục đích trải nghiệm tâm linh xuất thần.

Một số nhà khảo cổ học người Nga đã đưa ra bằng chứng cho việc khoan sọ được thực hiện như là một nghi lễ.Câu chuyện bắt đầu vào năm 1997, khi các nhà khảo cổ học đang khai quật một khu chôn cất thời tiền sử gần thành phố Rostov-on-Don ở phía nam nước Nga, gần phía bắc của Biển Đen. Địa điểm này chứa bộ xương của 35 người, được phân bổ trong số 20 ngôi mộ riêng biệt. 

Dựa trên phong cách chôn cất, các nhà khảo cổ học biết rằng họ có niên đại khoảng 5.000 đến 3.000 trước Công nguyên, thời kỳ được gọi là Chalcolithic hay "Thời đại đồ đồng". Một trong những ngôi mộ chứa bộ xương của năm người lớn - hai phụ nữ và ba người đàn ông - cùng với một đứa trẻ sơ sinh từ một đến hai tuổi và một cô gái ở tuổi thiếu niên. Hai người phụ nữ, hai trong số những người đàn ông và cô gái thiếu niên đều đã bị bị khoan sọ. 

Mỗi hộp sọ có một lỗ duy nhất, rộng vài cm và có hình dạng gần như hình elip, với các dấu hiệu cào xung quanh các cạnh. Hộp sọ của người đàn ông thứ ba chứa một vết lõm cũng cho thấy bằng chứng đã được chạm khắc, nhưng không phải là một lỗ hổng thực sự, chỉ có hộp sọ của trẻ sơ sinh là không có dấu vết. 

Ngay lập tức, nhà nhân chủng học người Nga  Elena Batievea thuộc Đại học Rostov – on- Don nhận ra đó chính là dấu tích của Trepanation. Tất cả được tạo ra chính xác cùng một vị trí trên đỉnh hộp sọ và hơi lệch về phía sau, hay được gọi là điểm Obelion. Theo Batieva, hình thức này rất ít phổ biến trong nước Nga cổ đại. Việc thực hiện khoan sọ trên vị trí của điểm Obelin là vô cùng nguy hiểm. Vị trí này là nơi hội tụ nhiều mạch máu não trước khi chảy vào tĩnh mạch chính, nếu mở hộp sọ vị trí này thì nguy cơ xuất huyết và tử vong là rất lớn.

Điều này cho thấy cư dân thời đại đồ đồng của Nga phải có lý do chính đáng để thực hiện các thủ tục trepanation như vậy. Tuy nhiên, không ai trong số các hộp sọ cho thấy bất kỳ dấu hiệu đã bị tổn thương hoặc bệnh tật, trước hoặc sau khi trepanation đã được thực hiện. Nói cách khác những người này hoàn toàn khỏe mạnh và việc Khoan Sọ có thể chỉ là một hình thức nghi lễ. Đây cũng là một giả thiết khá hấp dẫn. Song vẫn còn rất nhiều chi tiết còn rất khó hiểu, chưa thể chứng minh được.

Trong lúc Battieva tưởng chừng như sắp bỏ cuộc,  cô đã tìm ra hai chiếc sọ của hai phụ nữ với dấu tích khoan trên điểm Obelion được phát hiện vào năm 1980 và năm 1992. Điều nay đã mang lại cho Batieva một cái nhìn tổng quan về tập tục Trepanation ở miền nam nước Nga trong thời kì cổ đại với tổng cộng 8 mẫu hộp sọ.

 Năm 2011, một nhóm các nhà khảo cổ học quốc tế đã phân tích 137 bộ xương được khai quật được khai quật cách Rostov – on – Don 500 km về phía đông nam, trong khu vực Stavropol Krai của Nga, giáp biên giới Gruzia. Được cho là vào niên đại thời Đồng Đá (Copper Age) tức là trước thời kì Đồ Đồng. Họ tìm thấy 9 hộp sọ có lỗ rõ ràng. Năm trong số đó là những ví dụ tiêu chuẩn về trepanation. 

Các lỗ đã được tạo ra ở nhiều vị trí khác nhau xung quanh mặt trước và mặt bên của hộp sọ, và tất cả các hộp sọ đều có dấu hiệu bị chấn thương vật lý, cho thấy rằng các trepanation đã được thực hiện để điều trị các tác động của chấn thương.Rất tình cờ, một trong những nhà nghiên cứu - Julia Gresky, một nhà nhân chủng học tại Viện Khảo cổ học Đức (DAI) - đã đọc bài báo của Batieva mô tả những dấu hiệu Khoan Sọ  bất thường từ vùng Rostov-on-Don.  

Gresky, Batieva và các nhà khảo cổ học khác đã hợp tác để mô tả tất cả 12 mẫu sọ  trepanation từ miền Nam nước Nga. Nghiên cứu của họ được công bố vào tháng 4 năm 2016 trên Tạp chí Nhân học Vật lý Hoa Kỳ.Gresky, Bateiva và các đồng nghiệp của họ lập luận rằng, việc tập hợp những hộp sọ trepanation khác thường này cho thấy miền nam nước Nga có thể là một trung tâm cho nghi thức nghi lễ Khoan Sọ. 

Và có vẻ như những người chịu nghi thức này vẫn tiếp tục sống sót khỏe mạnh sau đó ngoại trừ một trường hợp của người phụ nữ dưới 25 tuổi được cho là đã chết không lâu sau thời gian thực hiện nghi thức này. Hộp sọ của họ cho thấy vết thương về xương đang lành dần quanh lỗ khoan dù rằng xương không bao giờ che lấp hoàn toàn trên các lỗ. 

 Maria Mednikova thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga tại Moscow là một chuyên gia về trepanation tin rằng những người chịu thực hiện nghi thức Khoan Sọ nhằm đạt đến một một cảnh giới nào đó về tư tưởng hay có những kỹ năng độc đáo mà những thành viên khác trong xã hội không có.

Một số ví dụ khác có niên đại từ Thời kỳ đồ đá mới (Neolithic), ví như hộp sọ 5000 năm tuổi với hai lỗ khoan được tìm thấy ở Pháp. Sự hồi phục sọ não là bằng chứng rõ ràng cho thấy cá nhân đó đã sống rất nhiều năm sau khi trải qua cuộc phẫu thuật này. 

Cho đến nay việc xác định mục đích rõ ràng của nghi thức Khoan sọ- Trepanation vẫn còn là một mối nghi vấn lớn. Câu hỏi được đặt ra là tâm quan trọng của nghi thức này và tại sao người ta lại sử dụng nó vẫn còn là điểm gây tranh cãi của các nhà chuyên môn.

Hồ Hoàng Anh tổng hợp