Với tôi đạo đức là…

"Từ bi là một động từ." - Thích Nhất Hạnh.

Chúng ta thường hay nghĩ rằng mọi người xung quanh đều là người tốt, việc họ thân thiết với ai đó có nghĩa là họ hiểu và thông cảm cho người đó hệt như bản thân họ vậy. Thực tế lại rất khác. Cổ nhân có câu: "người không vì mình, trời tru đất diệt". Bản thân mỗi người đều mang trong mình sự ích kỉ, bản năng sinh tồn, sự tự vệ; chúng giúp loài người tồn tại. Con người, xét cho cùng thì cũng là một loài động vật, mặc dù có tiến hóa hơn các loài khác nhưng phần nhiều đều không khác biệt. Trải qua hàng triệu năm tiến hóa loài người vẫn mặc nhiên ăn thịt, giết hại lẫn nhau, làm bao nhiêu việc xấu xa độc ác mà chẳng ở nền văn hóa hay văn minh nào có thể chấp nhận được. Đó là bởi cái gốc bản năng trong họ vẫn như nguyên vẹn. Đạo Phật gọi đó là tham, sân và si.

Phật Thích Ca từng dạy: "không có con người xấu, chỉ có hành động xấu xa". Hành động của chúng ta như Freud nhìn nhận thì phần nhiều lại được/bị điều khiển bởi vô thức; phần chúng ta không ý thức hay nhìn nhận rõ được. Tuy vậy không thể bao biện cho những hành động xấu xa, vì phần ở vô thức lại là những điều mong muốn thực hiện bị dồn nén và bắt buộc phải được giải tỏa dù có ý thức được hay không - không biết không có nghĩa là không có tội. Như vậy hành động của con người vô thức chiếm phần không nhỏ trong cuộc đời mỗi người và những hành động đó sinh ra là vì mục đích giải tỏa những ức chế mong muốn mà bản thân không được thỏa mãn. Vậy nghĩa là con người nếu muốn có những hành động tốt thì họ cần phải sống một cuộc sống mãn nguyện.

Một cuộc sống mãn nguyện có phải là một cuộc sống thỏa mãn tất cả những dục vọng của con người không?

Không phải vậy.

Con người có lòng tham vô đáy, không ai, và không thể nào thỏa mãn hết lòng tham đó của họ được. Nếu muốn, con người có thể thỏa mãn được một khát vọng hay mơ ước ở trong cuộc đời họ. Và điều đó đem đến cho họ sự mãn nguyện hay cuộc sống mãn nguyện. Tuy nhiên cần phải nói thêm rằng, mọi việc không đơn giản chỉ là dừng ở chỗ có một ước mơ hay một khát vọng để có thể có được một cuộc sống mãn nguyện theo ý mình. Mọi việc phức tạp hơn nhiều, chưa kể những khó khăn phải đối mặt, những thử thách xứng tầm với ước mơ, khát vọng đó. Điều ấy nói lên không có nhiều những người tốt ở thế giới này. Để có cuộc sống mãn nguyện hay thỏa mãn ước mơ của mình, mỗi người phải có công sức xây dựng nó.

Công sức đó được hiểu như thế nào?

    "Đạo đức cao nhất là làm được gì." - Karl Marx. Luôn chú trọng ở hành động, đó là bí quyết để thành công của những vĩ nhân. Chú trọng như thế nào? Như Lão Tử dạy, các vòng vân gỗ manh nha từ rất mỏng, đài cao chín tầng được xây lên từ đống đất nhỏ, đường đi ngàn dặm bắt đầu từ bước đầu tiên (hợp bao chi mộc, sinh vu hào mạt; cửu tằng chi thái, khỏi vu lũy thổ; thiên lí chi hành thủy vu túc hạ). Hãy làm từng bước một, đi từng bước như trẻ mới tập đi. Đừng tưởng là vô dụng hoặc cho rằng chúng quá lâu để thực hiện, mỗi giây phút của hiện tại chính là kết quả ở tương lai, những gì có ở phút giây hiện tại cũng sẽ có ở tương lai. Cũng như việc hít thở vậy, nếu không thở bạn sẽ chết.

    "Gieo nhân nào gặt quả ấy", cố gắng nào cũng có đền đáp, tội ác nào cũng bị trừng phạt. Con người muốn sống tốt hãy sống một cuộc sống mãn nguyện. Để sống một cuộc sống mãn nguyện hãy chú trọng ở hành động, bằng cách đi từng bước một. Đó là đạo đức.

    Đà Nẵng, 18/04/2015.

Hạ Thương.