Chẳm chéo – linh hồn của ẩm thực Tây Bắc

Chẳm chéo là một món chấm truyền thống của người Thái đen, đã có từ rất lâu, gắn bó với họ từ bao đời nay. Du khách đến Tây Bắc ai ai cũng thấy thú vị và muốn khám phá món chấm độc đáo này.Trước kia tôi cũng chỉ biết đến chẳm chéo qua sách báo chứ chưa một lần được nếm thử. Nhìn hình ảnh những món thịt, rau rừng quyện với chẳm chéo tôi chỉ mong một ngày được lên Tây Bắc, ngắm nhìn núi rừng và thưởng thức những món ăn tuyệt ngon nơi đây.Sau này, cuối cùng tôi cũng đã được thỏa ước mong của mình. Qua những con đường dài, uốn lượn vắt ngang qua núi tôi đến với vùng cao Tây Bắc. Phong cảnh nơi đây thật khiến cho những du khách phương xa như tôi choáng ngợp. Tây Bắc trong một buổi sáng đầy sương như một nàng sơn nữ đang mơ màng, đẹp đến nao lòng.Những ngôi nhà sàn thấp thoáng sau những bóng cây, bình yên đến lạ. Nhìn khói tỏa ra trên từng mái nhà, nghĩ đến những món ăn thơm lừng hương mắc khén, hạt dổi, đậm đà món chẳm chéo mà không khỏi háo hức.Người Tây Bắc quả thật rất hiếu khách, đón tôi là bao nụ cười, ánh mắt đôn hậu thân tình. Trong cái lạnh của buổi chiều cuối năm tôi được ăn bữa cơm trong khung cảnh thơ mộng của miền rẻo cao cùng với bà con dân tộc, mọi thứ thật sự tuyệt vời hơn tôi nghĩ.Mâm cơm bao nhiêu là món ngon, đều là đặc sản của người dân tộc Thái, nào thịt trâu gác bếp, cá nướng pa pỉnh tộp, thịt gà nướng mắc khén, măng đắng, rau cải đồ,… nhưng tất cả đều sẽ không được tròn vị và hoàn hảo nếu như thiếu đi bát chẳm chéo trứ danh của vùng Tây Bắc.Chẩm chéo là món chấm truyền thống của người Thái đen, còn người Thái trắng hầu như không biết. Và còn ở từng địa phương, từng vùng miền lại có cách làm khác nhau cho phù hợp với khẩu vị.Chủ nhà cho tôi biết, bát chẳm chéo này làm rất đơn giản chỉ cần nướng ớt cho thơm, rang mắc khén, nướng hạt dổi rồi trộn với muối, tỏi giã nhỏ là được. Chỉ như vậy mà sao thơm ngon đến thế. Chấm miếng thịt gà với chẳm chéo, ban đầu là mùi cay xộc, tê rần nơi đầu lưỡi nhưng sau đó lại là mùi thơm của mắc khén, hạt dổi tỏa ra ngào ngạt. Miếng thịt gà ngọt dai quyện với chút chẳm chéo đậm đà, hương vị thơm ngon thật khó mà tả được.Ngoài bát chẳm chéo cơ bản này, người Thái còn sáng tạo ra rất nhiều loại chẳm chéo để phù hợp với từng món ăn. Nguyên liệu làm nên những loại chẳm chéo này cũng rất đơn giản, gần gũi, đều là những thứ có sẵn ở rừng và vườn nhà. Chỉ cần biến tấu một chút, cũng bát chẳm chéo ấy, cũng hương vị đặc biệt ấy nhưng lại mới lạ hơn và “khớp” hơn với mỗi món ăn. Ví dụ như chéo cá, chéo riềng, chéo đậu, chéo gan gà,…Ngoài chẳm chéo, thì người Thái còn có “chẳm”. “Chẳm” trong tiếng Thái có nghĩa là thức chấm. “Chéo” có nghĩa là mùi thơm của các loại rau kết hợp lại. Làm “chẳm” cũng không khó, còn tùy vào mục đích để chấm món gì.Làm “chẳm” chấm rau má bắt buộc phải có quả mắc có kết hợp với cá suối nướng băm nhỏ cùng với ớt và rau thơm. Làm “chẳm” chấm măng thì cần sử dụng rau húng dũi băm nhỏ, thêm hạt dổi, ớt và một chút nước sôi là được.Dù chỉ mới được thưởng thức một lần nhưng tôi đã cảm thấy khó quên hương vị đặc biệt của thức chấm này. Vậy mới biết những người con của bản làng Tây Bắc tại sao khi đi xa lại nhớ hương vị này đến thế. Chính vì thế cùng với chẳm chéo ướt, được chế biến ngay tại nhà, từ những nguyên liệu tươi thì họ còn làm chẳm chéo khô để tiện mang đi xa cũng như làm quà biếu cho khách phương xa đến.Có thể nói, chẳm chéo là linh hồn của ẩm thực Tây Bắc. Một mâm cơm dù có nhiều món ngon đến đâu mà không có bát chẳm chéo cũng xem như chưa đầy đủ. Chỉ là một thức chấm thôi nhưng lại có biết bao loại, chính là minh chứng cho sự đa dạng phong phú của ẩm thực Tây Bắc cũng như sự khéo léo, sáng tạo của đồng bào nơi đây.

Hoa Ban Tây Bắc