Đường ảnh hưởng đến não bộ của con người như thế nào?

Hãy hình dung những chiếc bánh quy giòn tan, những viên kẹo ngọt ngào, những chiếc bánh thơm lừng hay những que kem ốc quế. Bạn có thấy thèm không? Bạn có thích những món tráng miệng này chứ? Tại sao vậy? Chuyện gì xảy ra trong não làm cho những thức ăn ngọt lại trở nên khó cưỡng đến thế?

Đường là thuật ngữ thông thường dùng để mô tả các dạng phân tử gọi là carbohydrat, chúng được tìm thấy trong rất nhiều thức ăn và nước uống. Chỉ cần bạn kiểm tra chúng trên nhãn mác của những sản phẩm đồ ngọt mà bạn mua. Đường glucose, đường mía, đường nha, đường sữa, đường nho và tinh bột - tất cả đều được cấu tạo từ đường.

Đường không chỉ có trong kẹo và đồ ngọt tráng miệng, mà còn được cho vào nước sốt cà chua, sữa chua, hoa quả sấy khô, nước ngọt và thanh ngũ cốc granola,... Vì đường có mặt ở mọi nơi, điều quan trọng là bạn phải hiểu được đường tác động đến não như thế nào? Điều gì xảy ra khi đường tiếp xúc với lưỡi? Và liệu việc ăn một ít đường có làm gia tăng cơn thèm?

Khi bạn ăn ngũ cốc, đường chứa trong đó sẽ kích hoạt cơ quan cảm nhận vị ngọt và một phần của nụ vị giác trên lưỡi. Các cơ quan cảm nhận này sẽ gửi tín hiệu đến thân não. Từ đó, chúng phân chia đi đến nhiều phần của não trước, một trong số đó là vỏ não. Những phần khác nhau của vỏ não xử lý các vị khác nhau: đắng, mặn, nhạt và vị ngọt mà ta đang nói đến. Từ đây, tín hiệu kích hoạt hệ thần kinh tưởng thưởng (reward system) của não.

*Chú thích: Hệ thần kinh tưởng thưởng (reward center) là một mạng truyền dẫn thần kinh của não bộ gây ra các cảm giác hoan lạc, vui sướng khi có kích thích thỏa mãn ham muốn tác động, như lúc ăn ngon hoặc đang yêu. Khi trung khu tưởng thưởng được kích hoạt, não bộ sẽ ghi nhận sự kiện đang xảy ra là quan trọng và có xu hướng ghi nhớ, củng cố ham muốn cho sự kiện đó được lặp lại. 

Hệ thống này bao gồm một chuỗi hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh và kích thích điện trên nhiều vùng khác nhau của não. Nó không chỉ được kích hoạt bởi thức ăn mà còn bởi việc trò chuyện, hành vi tình dục và ma túy. Tuy nhiên, sự kích thích quá mức hệ thống tưởng thưởng này sẽ dẫn đến một loạt ảnh hưởng xấu như: bản thân mất kiểm soát, thèm muốn và tăng khả năng dung nạp đường. 

Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh có vai trò quan trọng, xuất hiện với nồng độ cao trong quá trình tưởng thưởng. Có rất nhiều thụ thể dopamine trong não trước, nhưng chúng không phân bố đều. Một vài khu vực tập trung nhiều các thụ thể dopamine tạo thành đám, đây là các điểm nóng trong quá trình tưởng thưởng thần kinh.

Các loại thuốc như rượu, nicotine, hoặc heroin làm cho dopamine hoạt động rất tích cực, khiến một số người không ngừng tìm kiếm cảm giác mạnh đó hay nói cách khác là bị nghiện. Đường cũng làm cho dopamine bị giải phóng, mặc dù không dữ dội như ma túy. Bên cạnh đó, những loại thực phẩm có khả năng kích thích sản sinh dopamine thì rất ít có đường. Đó là lý do vì sao bông cải xanh tốt cho sức khỏe nhưng ít ngọt nên trẻ em không thích ăn.

Bạn đang đói và quyết định ăn một bữa ăn cân bằng. Bạn ăn, mức độ dopamine tăng đột biến trong các điểm tập trung của hệ thống tưởng thưởng. Nhưng nếu bạn ăn cùng một món trong nhiều ngày liên tiếp, mức độ dopamine sẽ tăng ít dần và cuối cùng là cân bằng.

Càng đa dạng trong chế độ ăn uống, chúng ta càng dễ có được tất cả các chất dinh dưỡng cần thiết. Để giữ sự đa dạng đó, chúng ta cần có khả năng nhận biết thực phẩm mới. Và quan trọng hơn, chúng ta cần ăn những thức ăn mới. Đó là lý do tại sao mức dopamine giảm mạnh khi thức ăn trở nên nhàm chán.

Nếu bạn ít ăn đường hoặc ăn những bữa ăn cân bằng, kích thích dopamine sẽ xảy ra đều đặn, nghĩa là lúc bạn bạn ăn chúng cũng bị kích thích. Khi bạn ăn nhiều đường, phản ứng dopamine diễn ra không cân bằng. Hay nói cách khác, ăn nhiều đường sẽ tiếp tục làm ta cảm thấy thỏa mãn. Bằng cách này, đường hơi giống như một loại chất gây nghiện. Đó là lý do mà con người dường như bị cuốn hút bởi những thức ăn có đường. 

Vì vậy, mỗi khi có bất kỳ lượng đường nào được tiêu thụ đều kích hoạt một hiệu ứng domino trong não làm khuấy động cảm giác thỏa mãn. Nếu quá mức tiêu thụ đường có thể gây ra những hiệu ứng nghiện ở não. Nhưng thỉnh thoảng ăn một miếng bánh nhỏ sẽ không gây ảnh hưởng gì đâu!

Quyên Nguyễn - Ohay TV